انواع شیوه های سر راست کنی در کار گاه های قالی شویی تهران

بررسی پراکندگی انواع شیوه های سر راست کنی در کار گاه های قالی شویی تهران و مقایسه آن با کار گاه های دو استان آذربایجان شرقی و اصفهان

مراحل عملیات در هر دو شیوه میخ و تخته تقریبا یکسان و شبیه یکدیگرند. پیش از اجرای هر کاری باید ابعاد واقعی و مورد نظر فرش را تعیین کرد. برای این کار به وسیله چهار میخ و مقداری نخ طول وعرض واقعی یا ابعاد مورد نظر فرش را به ضورت یک قاب نخی بر روی کف چوبی کارگاه تعیین می کنند (گونیا کردن) و سپس فرش را در داخل این حصار نخی از پشت (به طوری که پرز های قالی بر روی کف چوبی کار گاه باشد ) قرار میدهند.
سپس یک سمت فرش (یکی از اضلاع آن) را که دارای کجی یا سر کجی نیست با استفاده از میخهایی که در عرض ۵ سانتیمتر یا کمتر در حاشیه کناری فرش زده می شود ، در داخل قاب ثابت میکنند. معمولا جهت راحتی و دادن حالت ارتجاعی بیشتر ، پشت فرش را قبل از میخ کردن با آب ولرم کمی مرطوب می کنند تا کشش پذیری و ثابت کردن آن راحت تر صورت بپذیرد.این مساله عموما در مورد فرش های بیجار (آهنین بافت ) مشاهده می شود. شستشوی فرش دستباف
در این قسمت و در صورتی که از روش تخته ثابت جهت سر راست کنی استفاده شده باشد ، ابتدا چهار طرف فرش در داخل قاب ، تخته کوب می شود . برای این کار از ابزاری به نام ماشین کش استفاده میشود.ماشین کش دارای دو صفحه میخ دار است که در جهت عکس هم قرار دارد و اهرمی بلند در قسمت انتهایی صفحه پشتی آن قرار گرفته است. در هنگام تخته کوب کردن فرش در داخل قاب ابتدا به وسیله ماشین کش راستای ناصاف فرش را به ابعاد واقعی تعیین شده می رسانند و سپس آن رامیخکوب می کنند. برای این کار تخته میخ دار جلویی ماشین کش را پشت فرش و در نزدیک حاشیه سمت ناصاف (کج) فرش قرار میدهند و تخته دیگر را بر روی کف چوبی می گذارند و با اعمال نیرو بر روی دسته بلند (کوتاه بودن دسته ماشین کش سبب مشکلتر شدن عملیات کشش می شود ) فرش را به سمت عقب می کشند و کارگر دیگر آن را میخ به تخته چوبی ثابت می کند. از این روش برای بر طرف کردن ناصافی های کم و نامحسوس استفاده می شود . از این رو گاه آنرا تخته بندی یا دستگاه بندی نیز می نامند. گاهی در برخی مناطق همچون نایین از این روش برای بر طرف کردن کجی های محسوستر و شدید تر نیز استفاده می شود. در این حالت از یک گوه فلزی که در داخل محور تو خالی اهرم بلند دستگاه ماشین کش قرار میگیرد استفاده می شود . با استفاده از این گوه، صفحه میخ دار پشتی دستگاه بر روی تخته چوبی کاملا ثابت می شود و می توان کشش بیشتری بر فرش اعمال کرد. شکل ۶ این گوه را نشان میدهد . شکل ۵ نیز ساختار دستگاه ماشین کش را معرفی می کند . این دستگاه با استفاده از توده اسفنجی و با چوبی فشرده که از آنها میخ هایی بزرگ با زاویه ۴۵ درجه بیرون زده ساخته شده است. روی سطوح چوبی با روکش فلزی پوشیده شده و دو اهرم انحنا دار ( به جهت سهولت در به کارگیری منحنی ساخته می شود) سطوح میخی جلویی را به پشتی و دسته متصل می کند. دسته ماشین کش نیز به وسیله یک محور عرضی در داخل صفحه پشتی ثابت می گردد.
پس از اعمال کشش بر روی فرشها آنها را با استفاده از محلول های تثبیت کننده به طور مجازی ثابت می کنند تا مجددا به حالت اولیه باز نگردد . برای این کار علاوه بر تثبیت کننده به زمان کافی نیاز است. از این رو پس از زدن تثبیت کننده ها به پشت فرش آنها را در تابستان بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت در هوای عادی محیط و در زمستان بین ۴۸ تا ۷۲ ساعت در هوای بین ۲0 تا ۳۰ درجه که توسط بخار های صنعتی موجود در سالن ایجاد می شود به صورت میخ کوب نگهداری می کنند. قالیشویی فرش دستباف
تثبیت کننده هایی که جهت سر راست کنی استفاده می شود عبارتند از :
1.    چسب چوب محلول در آب گرم ؛
2.    سریش (سریشم ) محلول در آب گرم ؛
3.    سریشم محلول در آب گرم مخلوط با مایع ظرف شویی؛
4.    کتیرا محلول در آب گرم؛
5.    آب گرم (تقریبا جوش )
6.    محلول نرم کننده های خانگی و مایع ظرفشویی .
بیشترین تثبیت کننده مصرفی مواد ۱و 2و ۳ هستند که با توجه به نوع فرش یا روش تخته و لولا یا تخته ثابت و یا میزان کجی و ناراستی فرش و نظر استاد سر راست کنی استفاده می شود. مورد ۴ تنها در فرش های گل ابریشم مصرف و کف ابریشک یا حتی چله ابریشم مصرف دارد . از محلول آب گرم به ندرت و تنها در فرش های ایالتی و تمام پشم بهره گرفته میشود و استفاده از نرم کننده های خانگی و مایع ظرفشویی در مورد فرش های بسیار ظریف به تازگی شایع شده است.
در دیگر روش سر راست کنی با استفاده از میخ و تخته (تخته لولا ) عملیات به همان صورتی که در مورد روش تخته ثابت شرح داده شد،صورت میگیرد. با این تفاوت که جهت اعمال کشش بر فرش برای رساندن آن به ابعاد واقعی از ماشین کش استفاده نمیکنند و به جای آن از حرکت لولایی تخته ها بهره میگیرد.
در روش میخ و تخته لولا پس از میخ کردن ضلع صاف با ابعاد قاب نخی در سطح چوبی که بر روی کف زمین ثابت است نیمه دیگر سطح چوبی را بالا آورده و به این ترتیب مساحت قاب نخی را متناسب با میزان  فرش ناصاف میکنند در این زمان نیمه ناصاف فرش  را نیز بر روی تخته تا خورده و لولا نشده میخ کرده و سپس فرش را آرام آرام و با استفاده از اهرمهایی با طول مختلف مه در زیر نیمه چوبی تا خورده قرار میدهند ،پایین آورده و بسته و به میزان کجی ظرف ۴۸ تا ۲۴ ساعت این کار را انجام می دهند .
هنگام پایین آوردن تخته چوبی تا خورده پشت فرش را به آب گرم (جوش ) آغشته می کنند. آب گرم سبب بهتر شدن خاصیت ارتجاعی فرش شده و عملیات سر راست کنی آن راحت تر صورت می پذیرد. برای آغشته کردن فرش به آب گرم از جاروی دستی استفاده می شود.
در شهر نایین پایین آوردن فرش با تخته لولا در مراحل طولانی صورت میگیرد لیکن در سایر مناطق از روش های دیگری همچون پریدن روی قسمت بلند شده از تخته گذاشتن سنگ یا وزنه های سنگین در آن محل و حتی استفاده از تسمه های فلزی میخ دار که یه شدت بر فرش آسیب وارد میکنند استفاده میشود.

روی ادامه مطلب کلیک کنید
در مرحله ی مذکور ، پشت فرش تثبیت کننده مورد نظر آغشته و سپس آن را در همان حالت قرار می دهند . در مورد عملیات سرراست کنی به شیوه تخته ثابت و تخته لولا توصیه هایی را می توان به صورت زیر بر شمرد .
1.    روی لولاهای فلزی باید با کاغذ یا مقوا پوشاند تا بر اثر آب و هوا زنگ زدگی به فرش سرایت نکند.
2.    تخته ها هر چند سال یکبار پشت و رو شوند تا بتوان از آنها نهایت استفاده کرد. بهتر است روی تخته ها را با نمد یا گونی پلاستیکی پوشاند تا استفاده از آنها طولانی تر گردد.
3.    به جای استفاده از میخ های معمولی بهتر است از میخ های گالوانیزه که ضد زنگ هستند استفاده کرد.
4.    پس ازخارج ساختن میخ هافرش رابه صورت لوله شده که تنش کمتری داردنگهداری کنند.
5.    ترمیم سرکجی نسبت به کجی آسیب بیشتری بر فرش وارد میکند. بنابراین دقت بیشتری می طلبد.
6.    فرش های ایالتی تمام پشمی را عموما بهتر است با روش تخته ثابت ، دار کشی کرد(به غیر از گبه). اگر چه کجی و سر کجی فرش تمام پشمی زیاد است اما برطرف کردن آنها نیز به دلیل خاصیت ارتجاعی بسیار بالای پشم راحت تر و ساده تر میسر می گردد.
7.    گاهی میزان سرکجی در فرش به حدی زیاد است که با اعمال نیروی کششی به کل فرش نمیتوان آن را صاف کرد بنابراین باید درفواصل بارگذاری کوتاهتری از فرش کشش را اعمال نمود برای این کار از شیوه ای به نام کشش مضاعف استفاده می گردد که در آن یک اهرم بلند در میان یا قسمتی از فرش که مورد نظر است استفاده میشود و به این ترتیب نیرو در طول فرش به صورت مجزا و از هر دو سمت اعمال می گردد. شکل ۱۶ نشان دهنده این نوع عملیات است.
2-2 سر راست کنی به روش پرسی
مدتی است که تکمیل کاران فرش مدعی ابداع شیوه ای جدید در عملیات سر راست کنی ، تحت عنوان دار کشی پرسی بدون استفاده از میخ هستند. لیکن به نظر میرسد شیوه پرسی پیش از این ادعا نیز موجود بوده است.
در شیوه سنتی دارکشی پرسی که در مورد فرش های ظریف بافت استفاده میشده و امروز نیز در برخی از کارخانه های قالیشویی از آن بهره میگیرند، از گیره و تخته استفاده میشود . در این حالت طول یا عرض ناراست فرش را ابتدا در بین دو تخته طولی با استفاده از گیره مهار میکنند و لبه ناصاف فرش را بدین وسیله محکم میبندند . سپس بین دو تخته در چند راستا از طول فرش میله هایی  فلزی که قابل کم و زیاد شدن هستند قرار میدهند و فرش را تا حدی که نیاز باشد محکم می کشند. در این حالت نیز جهت سهولت اعمال کشش ، پشت فرش را با آب جوش مرطوب می کنند. سپس بر روی گیره ها ، طنابی به صورت ضربدری می بندند تا تعادل بین گیره ها حفظ گردد. همچنین برای جلوگیری از پارگی فرش ها و کنترل اعمال کشش به صورت یکسان به تمام نقاط فرش ، از یک تخته عرضی در کمر و وسط دو جفت تخته طولی استفاده می گردد. زمان قرار گرفتن فرشها در این حالت بسته به نظر استاد سر راست کنی متفاوت است. در این روش میله های قابل تنظیم کاملا خلاف جهت یکدیگر باشد. شکل ۱۷ نمایی از این روش را نشان میدهد.
در این روش کجی ها را بهتر از سرکجی میتوان برطرف کرد. باتوجه اینکه این روش عمدتا برای فرش های اعلا و چله ابریشمی به کار میرود، کمترین آسیب کششی را به چله ها وارد می سازد و عمدتا در راستای نخ های پود است.
اما روش دار کشی پرسی که امروزه از آن به عنوان پرسی نام میبرند و تصور اکثر قالیشویان از پرسی این روش است ، در سال ۱۳۷۴ رسما ثبت اختراع گردیده است و در اندازه های مختلف تهیه شده و از ۹ قسمت مجزا تشکیل شده است :
1-    فک : جهت محکم کردن زانویی های روی شیرازه فرش استفاده می گردد . فک از جنس چدن است و در دو ظرف طولی فرش یه صورت مساوی قرار میگیرد. فواصل بین فک ها نیز یکسان است.
2-    زاتویی پایین و بالا : جهت ثابت شدن و نگه داشتن شیرازه و کناره فرش (متحرک)؛
3-    پوشش نرم : جهت معمولی که روی زانویی ها نصب میگردد تا فرش آسیب نبیند؛
4-    فنر مار پیچ انتقال نیرو : جهت اعمال کشش متناسب با میزان کجی ؛
5-    سیستم دنده زنجیر : از این سیستم جهت هدایت نیروی وارده بر فرش استفاده می گردد؛
6-    دسته کنترل نیرو: سبب تعویض محل زانویی ها می شود . به عبارت دیگر زمانی که عرض فرش در یکی از چهار اندازه دستگاه تغییر کند(به نسبت جزئی) دسته ، محل زانویی ها را جا به جا می کند. هر دور کامل چرخشی دسته سه میلی متر بوده و فنر مار پیچ انتقال نیرو از طریق سیستم دنده زنجیر جمع یا باز میشود؛
7-    قاب فلزی اولیه: جهت جلوگیری از رسوب روغن موجود در سیستم دنده زنجیر به فرش از این قاب قبل از قاب ثانویه استفاده میشود؛
8-    قاب فلزی ثانویه :از درگیر شدن ریشه ها با دستگاه جلوگیری می نماید؛
9-    میله های نگه دارنده تعادل از شکم دادن دستگاه جلوگیری کرده و حفظ تعادل دو سمت طولی دستگاه را سبب می شود؛
با استفاده از این روش می توان فرشهایی از ابعاد 17*17 سانتی متر تا 3*4 متر مربع را دار کشی و سر راست نمود. در این دستگاه فرش حرارت داده میشود تا اعمال کشش راحت تر صورت پذیرد. در نمونه های جدید ، از اعمال حرارت لوله های خرطومی متحرک بر روی فرش استفاده می گردد.
امروزه از این روش با اعمال تغییراتی در کارگاههای اصفهان به منظور سر راست کنی فرشهای بختیاری ضخیم بافت استفاده میشود در این شیوه به دلیل این که کارگاه محدودیت فضا ندارد، دستگاه ها به صورت صنعتی و در حدی که بتوان با آنها نیرو های بسیار سنگین را نیز اعمال کرد ، ساخته می شود. پوشش نرم و یکی از قاب های فلزی به جهت جلوگیری از سنگین شدن دستگاه حذف شده و میله های نگه دارنده تعادل پهن تر و سنگین تر گردیده اند. شکل ۲۱ نمایی از این دستگاه را نشان میدهد.
از محاسن سر راست کنی به شیوه ی پرسی ، رها شدن ناگهانی آن کشش است ( رفع تدریجی کشش سبب ایجاد کجی کجدد می گردد.) بیشترین رواج روش دارکشی پرسی به صورت صنعتی در محدوده فرشبافی استان قم گزارش شده است.
3ـ1ـ2 سر راست کنی به روش جابه جایی بافت
در بین روش های بر شمرده ، روش جابه جایی بافت در کارگاه های قالیشویی مشاهده نمیشود. با این حال کارگاه های مرمت تبریز و کاشان به وفور مشاهده می گردد.شکل ۲۲ نمایی از انجام این عملیات را در بازار کاشان نشان می دهد . در تبریز این روش در موزد فرشهای ظریف با دقت عمل بیشتری صورت میپذیرد. وقت گیر بودن احتیاج به تخصص و دقت زیاد از عمده دلایلی است که سبب شده تا از این روش در کارگاه های قالیشویی که با تعداد زیادی فرش جهت سر راست کنی رو به رو هستند استفاده نشود. از مزایا این روش تثبیت پایدار تر ابعاد فرش است.همچنین این روش سر راست کنی در هندوستان و پاکستان نیز مشاهده می گردد. در این روش سر کجی را به مراتب ساده تر از کجی می توان برطرف نمود چه آنکه به دلیل نوع و شیوه بافت در مناطق برشمرده شده و استفاده از پنچه یا حلقه برزنگ کجی در راستای عرضی فرش به نحو محسوسی کاهش یافته و عمدتا ناراستی در راستای طولی فرش مشاهده می گردد.در این شیوه باید محیطی را با استفاده از تیر آهن یا دار های عمود بر هم به صورت یک چهار چوب در روی زمین به وجود آورید . سپس در سطح محصور شده ، سوراخهایی به فاصله ۱۰ سانتی متر از یکدیگر در زمین ایجاد می گردد . در داخل هر یک از اضلاع تیر آهنی نیز در فواصلی معین قلابهایی بلند و فلزی جهت کشیدن فرش ساخته می شود. سر بیرونی این قلاب ها به نحوی طراحی می نمایند تا خروج آن از تیر آهن غیر ممکن بوده و ضمنا این امکان را فراهم سازد تا با پیچاندن سر قلاب ها بتوان فرش درگیر شده را به میزان دلخواه تحت کشش قرار داد. شکل ۲۳ این دار های عمود بر هم و قلابهای فلزی تعبیه شده را نشان می دهد. سپس یک میله فلزی بلند را از بین ریشه های گره خورده عبور می دهند به نحوی گه میله بدون حرکت درداخل ریشه های گره خورده باقی بماند. در صورتی که هدف برطرف کردن عیب کجی باشد ، به وسیله نخ های قیطانی ضخیم شیرازه ها را به دور یک میله فلزی می دوزند. در این حالت برعکس شیوه قبل میله قابلیت حرکت خواهد داشت. شکل ۲۴ این عمل را نشان میدهد. شکل ۲۵ نیز نحوه گره زدن شیرازه ها به دور میله ها را نشان میدهد.
پس از گره زدن ریشه ها به دور میله قلاب بندی از پشت میله عبور داده و سر دیگر آنرا به انتهای آزاد قلاب داخل تیر آّهن متصل می نمایند. سپس ریشه های گره شده طرف دیگر فرش را با میخ های مخصوصی در داخل سوراخ های تعبیه شده در داخل زمین محکم می نمایند. به این ترتیب از یک طرف فرش متصل به قلاب های داخل تیر آهن بوده و از شمت دیکر توسط میخ های مخصوص در زمین محکم گردیده است. گاهی مشاهده می شود که کجی در دو راستای طولی و عرضی توأمان است. بنابراین میله فلزی را از هر دو بعد فرش عبور می دهند . پس از اتصال کامل فرش از هر دو طرف پشت فرش را با آبپاش مرطوب کرده و با جارویی دسته بلند سعی می گردد تا رطوبت به تمامی نقاط فرش رسانده شود. در نهایت با یک جوب یا میله ی فلزی بر روی کجیها و کیس خوردگی ها ی فرش می کوبند . به این عمل در اصطلاح محلی ترکه زدن می گویند. این عمل سبب می شود تا تنش در محل کیس خورده جمع نشده و سبب آسیب دیدگی فرش نگردد.
در محله بعد میزان کجی را ز راستای مورد نظر به دست می آورند . با انجام این کار ، راستایی از فرش را که کجی دارد شناسایی شده و قادر خواهند بود آن را تحت کشش قرار دهند . به این عمل گونیا کردن گفته میشود . اعمال کشش به دو صورت جزئی و کلی است . کشش کلی با سفت کردن و پیچاندن قلابهای متصل به تیر آّهن (نورد)‌ صورت می پذیرد. اما کشش جزئی با سفت کردن میخ ها در داخل سوراخ های زمین و پیچاندن آنها صورت می پذیرد .
 آخرین مرحله در عملیات سر راست کنی با چنگک و زنجیر انجام عملیات «هم رو کردن » است . هدف از انجام این مرحله، یکسان کردن میزان میزان کشش در یک سطح مشخص است . برای این منظور تخته های چوبی را بر روی چند قلاب – که وظیفه اعمال کشش به مساحتی خاص از فرش دارند- را قرار داده و سپس با قرار دادن وزنه هایی متناسب با کشش اعمالی بر روی این تخته چوبی میزان کشش در سطح مشخصی از فرش را یکسان کرده یا اصطلاحا یک بار گسترده را به اعمال می نمایند. با استفاده از این روش نقصان سرکجی در فرش بسته به نوع و شیوه بافت آن از ۳ تا ۷ سانتی متر قابل جبران است . میزان رطوبتی که به فرش داده می شود، باید متناسب با مدت زمان تحت کشش قرار گرفتن باشد. به گفته افراد محلی در کرمان تشعشع نور خورشید از ساعت ۹ صبح تا ۳ بعد از ظهر در روز های آفتابی بهار و تابستان بهترین زمان برای خشک کردن فرشهاست.


•    3- جامعه آماری
جامعه آماری شامل کلیه کارگاه های تکمیل فرش دستباف در سه استان اصفهان و آ.شرقی و تهران است که عملیات سر راست کنی در آنها انجام می گیرد.
1ـ3 حجم جامعه آماری در تهران
به دلیل عدم تمرکز و تولی گری مستقیم کارگاههای قالیشویی در این تحقیق از آمار های اتحادیه صنفی قالیشویی تهران جهت نمونه گیری استفاده میشود. مطابق این آمار تعداد ۳۴۰ شخصیت حقیقی اقدام به راه اندازی کارگاه نموده اند.(جدول شماره۱) 

به این تعداد افراد حدود ۵۰ تا ۶۰ شخصیت حقیقی غیر مجاز ، فصلی شور و یا خارج از محدوده جغرافیایی این اتحادیه اضافه می گردد. این میزان ۵۰ تا ۶۰ واحدی بر اساس گفته کارشناسان بازرسان و صاحبان برخی از قالیشویی ها تعیین می گردد. دلایل متعددی جهت نداشتن آمار دقیق تعداد کارگاه ها برشمرده میشود؛ از جمله دلایل اصلی این این مساله دریافت مجوز واحد از سایر ارگان های مربوط منطقه ای است. بااحتساب شرایط موجود می توان تعداد کارگاه های قالیشویی محدود به استان تهران را حدود ۴۰۰ واحد تعیین کرد. با توجه به نظر صاحبان کارگاه ها و خبرگان اهل فن از این تعداد ، حدود ۲۵۰ کارگاه در تمام یا در برخی از مواقع سال عملیات تکمیل فرش دستباف را انجام می دهند که این میزان حدود ۶۰ درصد کل کارگاه های قالیشویی را شامل می شود . با این حال با توجه به مدارک موجود در اتحادیه صنفی از بین شخصیت های حقیقی دارای مجوز فعالیت قالیشویی تنها ۲۰۰ نفر مطابق با جدول ۲ اقدام به ثبت کارگاه خود نموده اند. 

با توجه به این آمار و نظر کارشناسان و بازرسان اتحادیه صنفی از این تعداد کارگاه حدود ۱۲۰ کارگاه در تمام سال یا بخشی از سال نسبت به شور صادراتی اقدام می کنند. این میزان حدود ۶۰ ٪ از کل کارگاههایی است که در تهران نسبت به انجام عملیات تکمیلی اقدام میکنند. بنابراین حجم نمونه آماری به صورت تصادفی و جهت صدق در شرایط توزیع نرمال انتخاب می شود.
2-3 جامعه آماری در اصفهان
 جامعه آماری این استان به۳ محدوده تقسیم میگردد. درمحدوده شمال و شرق استان کارگاههای قالیشویی در سه منطقه کاشان ، بادرود و نایین متمرکز هستند که کاشان دارای یک کارگاه قالیشویی است که کاملا به شور خانگی می پردازد . کارگاه بادرود نیز در حال راه اندازی است. بنابرین دراین منطقه حجم جامعه آماری کاملا مشخص است.
با این حال شور نایین از قدیم پیرو سبک خاص خود بوده است. مطابق با آماری که از قدیم پیرو سبک خاص خود بوده است . مطابق با آماری که چند تن از مشهور ترین و بنام ترین تجار نایین ارائه می دهند ، در این شهرستان حدود ۳۰ کارگاه قالیشویی که همگی شور خاص نایین را جهت تکمیل فرش دستباف انجام می دادند وجود داشته است. این کارگاه ها از دیر باز در محوطه داخل شهر قرار داشته اند . اما امروزه با پیشرفت شهر نشینی در نایین تعداد کارگاه های قالیشویی سنتی کاهش یافته و تنها ۱۲ کارگاه دارای مجوز رسمی از شهرداری نایین قادر به انجام عملیات تکمیل هستند. از بین این ۱۲ کارگاه ، در حال حاظر سه کارگاه به دلیل شرایط نامناسب اقتصادی ، به صورت نیمه تعلیق در آمده اند.
در محدوده ی مرکزی استان اصفهان در حدود ۵۰ کارگاه مجاز و غیر مجاز ، صادراتی شور و فصلی وجود دارد.عموم این کارگاه ها خانگی شور بودهو به بصورت فصلی و غیر مجاز فعالیت می کنند . با این حال تنها ۱۴ کارگاه از این مجموعه دارای مجوز رسمی فعالیت از سوی اتحادیه صنفی فرش فروشان اصفهان هستند. از این تعداد بنا به نظر کارشناسان و بازرسان اتحادیه صنفی فرش فروشان اصفهان ، تنها ۷ کارگاه کاملا یا در برخی از مواقع سال نسبت به انجام شور صادراتی اقدام می کنند. با احتساب شرایط موجود ، کل جامعه آماری استان شامل ۱۹ کارگاه است که همگی مورد بررسی قرار میگیرند.
3ـ3 حجم جامعه آماری در آذربایجان شرقی
کارگاه قالیشویی استان آذربایجان شرقی عمدتا در تبریز و مرند قرار دارند و این کارگاه ها کاملا زیر پوشش اتحادیه صنفی فرش فروشان تبریز قرار میگیرد(با احتساب دو کارگاه واقع در اسکو).
طبق آمار موجود در محدوده بین دو شهر ۲۳ کارگاه قالیشویی ثبت گردیده است که از این میان یک کارگاه تعطیل شده است و از ۲۲ کارگاه باقیمانده جمعا ۱۴ کارگاه در تمام یا برخی اوقات سال نسبت به انجام شور بازاری (صادراتی ) اقدام می کنند. لذا در این منطقه نیزکلیه کارگاههایشناسایی شده مورد بررسی قرارگرفتند. علاوه بر این دو شهر ، مراغه و سراب هر کدام دارای یک کارگاه قالیشویی بودند که مورد بازدید قرار گرفتند.

•    ۴- پراکندگی روشهای مختلف سر راست کنی
در عموم مناطق ، عملیات سر راست منی در همان کارگاه  های قالیشویی انجام میگیرد. اکثر کارگاه های قالیشویی در تبریز ، اصفهان و در حد بسیار کلان در تهران دارای کارگاههای سر راست کنی مجزا هستند.جدول ۴ پراکندگی انواع روش های سرراست کنی در ۳۳ کارگاه قالیشویی استان تهران را نشان می دهد. آنچه از جدول استنباط میشود نداشتن کارگاه سرراست کنی در بیش از یک سوم کارگاههای مورد مطالعه در استان تهران است. از این میزان کمترین حجم متعلق به کارگاه های است که به صورت کاملا تخصصی به تکمیل فرش خود می پردازند( تاجرانی که خود صاحب کارگاه تکمیل هستند) و بیشترین میزان کارگاههای قالیشویی که فاقد سر راست کنی هستند متعلق به کارگاههایی است که به صورت سفارشی و پذیرش کار تجار بزرگ انجام وظیفه می نمایند. در بین این قبیل کار گاه ها نیز میزان استفاده از روش تخته ثابت زیاد است .

 

سادگی کار و میسر بودن استفاده از آن با دانش کم از جمله دلایل رواج آن است. استفاده از روش های تخته لولا و پرسی در هیچکدام از کارگاههای مورد مطالعه به صورت منفرد مشاهده نشد. کلیه کارگاه هایی که از روش تخته لولابهره می برند می توانند از آن به صورت تخته ثابت نیز استفاده کنند. بنابراین تعداد نسبتا قابل توجه کارگاههایی که این دو روش را با یکدیگر به کار می برند، به این جهت است. عدم استفاده از روش پرسی با توجه به تبلیغات و نوع کارکرد آن در کارگاه های قالیشویی قابل تأمل است. از تعداد سه کارگاهی که باروش پرسی کار می کردند، یکی از آنها از روش پرس سنتی استفاده میکرد.

جدول ۵ پراکندگی انواع روشهای سرراست کنی را در سایر مناطق مورد مطالعه به غیر از تهران را نشان میدهد. آنچه از این دو جدول استنباط می شود مشابه است. تنها نکته متفاوت در استفاده از روش سر راست کنی تخته ثابت در شهرستانهاست که نسبت به تهران دارای افت مشخصی است. نو و جدید ساز بودن برخی از کارگاهها، رواج نوعی خاص از روش پرسی در منطقه اصفهان و خاص بودن مناطق آ شرقی و نایین در دارکشی فرش های تولیدی سبک خویش از جمله دلایل عدم استفاده از این روش به صورت منفرد است . ضمن اینکه میزان استفاده از روش مشترک تخته ثابت و لولا در شهرستان ها نسبت به تهران رشد چشمگیرتری دارد.

همچنین در کل مجموعه تنها یک کارگاه  (در اصفهان ) از روش پرسی به صورت مجزا استفاده میگرد.همانگونه که پیش تر گفته شد اوج رواج روش دارکشی پرسی در استان قم گزارش شده است. لیکن انواع روش های پرسی در هر منطقه با یکدیگر متفاوت است هستند. در اصفهان دستگاه پرسی را با اعمال تغییراتی جهت دار کشی فرش های سنگین نیز به کار میبرند. این تغیرات شامل نصب کردن دستگاه در زمین حجیم کردن و سنگین کردن فلزات و قطعات دستگاه و استفاده از زنجیر و چرخ دنده سنگین و بزرگ جهت کشش این نوع فرشها می باشد.